Türk Hukukunda Temel Haklar ve Özgürlükler

Türk Hukukunda Temel Haklar ve Özgürlükler konusu, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve ilgili diğer yasalar çerçevesinde, her bireyin sahip olduğu hakları ve bu hakların korunmasına yönelik düzenlemeleri kapsar. Temel haklar, insanların insan olarak doğuştan sahip olduğu haklardır ve özgürlükler, bu hakları kullanma ve geliştirme özgürlüğünü ifade eder. Türk hukukunda temel haklar ve özgürlükler, demokratik, laik ve sosyal bir devlet olma amacını güden Türkiye Cumhuriyeti’nin temel ilkelerinin bir yansımasıdır.

1. Temel Haklar ve Özgürlükler Nedir?

Temel haklar, bireylerin insanlık onuruna saygı gösterilerek, devlete karşı sahip oldukları haklardır. Özgürlükler ise, bu hakların kullanılabilmesi için gerekli olan serbestlikleri ve devletin müdahale etmemesi gereken alanları ifade eder.

Türk hukukunda, temel haklar çoğunlukla Anayasa ve uluslararası sözleşmeler ile güvence altına alınmıştır. Bu haklar; her bireyin insan haklarından yararlanmasını sağlar, devletin keyfi uygulamalarına karşı bireyi korur ve hukukun üstünlüğünü güvence altına alır.

2. Türk Anayasası’nda Temel Haklar ve Özgürlükler

Türk Anayasası, 1982 Anayasası, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temel yasasıdır ve temel hak ve özgürlükleri güvence altına alır. Anayasada yer alan temel haklar ve özgürlükler, Anayasa’nın 12. maddesi ile düzenlenmiş olup, bu hakların devletin düzeniyle sınırlı olabileceği belirtilmiştir. Ancak bu sınırlamalar, Anayasa’ya ve uluslararası sözleşmelere aykırı olamaz.

Temel Hakların Güvenceleri:

• Eşitlik ilkesi: Herkes eşittir ve anayasa, tüm bireylere eşit haklar tanır.
• Kişi hürriyeti ve güvenliği: Hiç kimse keyfi olarak özgürlüğünden mahrum bırakılamaz.
• İfade özgürlüğü: Kişiler düşüncelerini serbestçe açıklama hakkına sahiptir.
• Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı: Kişiler, toplantı yapma ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.
• Din ve vicdan özgürlüğü: Her birey, inandığı dini seçme ve bunu ifade etme özgürlüğüne sahiptir.

3. Temel Haklar ve Özgürlüklerin Kategorileri

Türk hukukunda temel haklar, genellikle şu başlıklar altında sınıflandırılabilir:

a. Kişisel Haklar ve Özgürlükler:

• Yaşama Hakkı: Her birey yaşama hakkına sahiptir ve bu hak devlete, kişinin yaşamını koruma yükümlülüğü getirir.
• Kişi Hürriyeti ve Güvenliği: Kimse haksız yere alıkonulamaz, tutuklanamaz veya özgürlüğünden yoksun bırakılamaz.
• Özel Hayatın Gizliliği: Kişinin özel yaşamı devletin müdahalesine karşı korunur.
• Düşünce ve İfade Özgürlüğü: Bireyler düşünce özgürlüğüne sahiptir. Bu özgürlük, basın ve medya aracılığıyla da kullanılabilir.
• Din ve Vicdan Hürriyeti: Din seçme özgürlüğü, devlete karşı korunur.

b. Siyasi Haklar:

• Seçme ve Seçilme Hakkı: Vatandaşlar, belirli yaş sınırlarına ulaştığında, seçimlerde oy kullanma ve seçilme hakkına sahiptir.
• Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı: Bireyler, kanuni sınırlar içinde toplantılar düzenleyebilir, gösteri yapabilir.

c. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar:

• Çalışma Hakkı: Her birey çalışmak ve çalışma şartlarını düzenleme hakkına sahiptir. Aynı zamanda iş güvencesi de sağlanmalıdır.
• Eğitim Hakkı: Herkes eğitim hakkına sahiptir. Devlet, eğitimi teşvik eder ve düzenler.
• Sağlık Hakkı: Her birey sağlık hizmetlerinden faydalanma hakkına sahiptir.
• Sosyal Güvenlik Hakkı: Sosyal güvenceler, bireylerin sağlık, emeklilik ve diğer sosyal güvenlik haklarını güvence altına alır.

4. Temel Hakların Sınırlanması

Anayasada yer alan temel haklar ve özgürlükler, bazı istisnalarla sınırlanabilir. Ancak bu sınırlamalar, Anayasa’ya aykırı olamaz ve kanunla yapılmalıdır. Temel hakların sınırlanmasında dikkat edilmesi gereken bazı kriterler şunlardır:

• Sınırlamanın amacı: Sınırlama, kamu güvenliği, genel sağlık, ahlak ve başkalarının haklarının korunması gibi meşru amaçlarla yapılabilir.
• Orantılılık ilkesi: Sınırlama, amacına uygun ve orantılı olmalıdır. Yani, sınırlama hakkın özüne zarar vermemelidir.
• Devletin yükümlülükleri: Devlet, bireylerin temel haklarını ihlal etmemeli ve bu hakları korumak için etkin önlemler almalıdır.

5. Uluslararası Hukuk ve Temel Haklar

Türkiye, uluslararası alanda da çeşitli sözleşmelere taraf olmuştur ve bu sözleşmelerde yer alan haklar, Türk hukukunda da geçerlidir. En önemlisi, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’dir. Türkiye, bu sözleşmelere taraf olmakla birlikte, bu sözleşmelerin hükümlerine uygun hareket etme yükümlülüğüne sahiptir. Ayrıca, Türkiye’nin Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını da dikkate alır.

6. Temel Haklar ve Özgürlüklerin Korunması

Temel hakların korunması, Türkiye’deki Anayasa Mahkemesi, İdare Mahkemeleri ve Adli Yargı ile sağlanmaktadır. Bireylerin hakları ihlal edildiğinde, Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapılabilir. Ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurular da mümkündür.

Anayasa Mahkemesi özellikle bireysel başvuru hakkı çerçevesinde, kişisel hakların korunmasına yönelik kararlar verir. İdare Mahkemeleri, idarenin işlemlerinin yasal olup olmadığını denetler ve adli yargı, suç ve ceza durumlarını inceleyerek bireylerin haklarını korur.

Sonuç olarak

Türk hukukunda temel haklar ve özgürlükler, sadece bir bireyin haklarını güvence altına almakla kalmaz, aynı zamanda bir toplumda adaletin sağlanmasına da katkıda bulunur. Bu hakların ihlali, sadece bireylerin değil, aynı zamanda toplumsal düzenin bozulmasına yol açabilir. Anayasada ve uluslararası sözleşmelerde güvence altına alınan haklar, demokratik ve özgür bir toplumun temellerini oluşturur.